عوامل مؤثر بر ناکارآمدی دیپلماسی و چالشهای روابط خارجی ایران در دوره قاجار (از آغاز تا پایان حکومت محمدشاه قاجار)
کلمات کلیدی:
ایران, دیپلماسی, روابط خارجی, قاجار, ناکارآمدی سیاسیچکیده
این مطالعه بهمنظور تحلیل علل و عوامل مؤثر در ناکامی دیپلماسی ایران در دوره قاجار، تمرکز خود را بر شیوهها و روندهای داخلی و خارجی از زمان آغامحمدخان تا محمدشاه متمرکز ساخته است. مسأله اصلی این پژوهش، بررسی چرایی و چگونگی تداوم ناکامیهای دیپلماتیک ایران در مواجهه با فشارها و رقابتهای گسترده قدرتهای استعماری، بهویژه انگلیس و روسیه، است. در این راستا، تأکید بر نقش عوامل داخلی، مانند ضعف ساختارهای اداری، فساد، ناآگاهی دولتمردان و فقدان آموزش دیپلماتیک مناسب، و همچنین عوامل خارجی، از جمله معاهدات ناعادلانه، نفوذ قدرتهای استعماری و نبود توانایی دفاع موثر در مقابل تهدیدهای بینالمللی صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که چگونه این عوامل در تعامل با یکدیگر، فرآیندهای دیپلماسی ایران را تحت تأثیر قرار داده و منجر به ضعف و ناکامیهای مکرر در حفظ منافع ملی شدهاند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، پژوهش با تحلیل اسناد تاریخی، معاهدات و رویکردهای دیپلماتیک، نشان میدهد که ضعفهای ساختاری و تصمیمگیریهای غیرکارشناسی، فرصتهای دیپلماتیک کشور را تحتالشعاع قرار داده و به بهرهبرداری استعماری منجر شده است. این پژوهش، در راستای شناخت عواملی است که منجر به شکست در سیاست خارجی میشوند، و بر نیاز به اصلاحات ساختاری در عرصه دیپلماسی تأکید میورزد.
دانلودها
مراجع
- آبادیان، حسین (1380)، روایت ایرانی جنگهای ایران و روس، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
- اتحادیه، منصوره (1349)، عوامل موثر در تعیین سیاست خارجی ایران در عهد آغامحمدخان و فتحعلیشاه قاجار.
- اتحادیه، منصوره (2535)، گوشههایی از روابط خارجی ایران، تهران، انتشارات آگاه.
- اتکین، موریل (1382)، روابط ایران و روس، ترجمه محسن خادم، تهران، نشر دانشگاهی.
- اعتضاد الدوله، عباسمیرزا (1363)، تاریخ روابط ایران و ناپلئون، تهران، انتشارات زرین.
- الگار، حامد (1370)، شورش آقاخان محلاتی و چند مقاله دیگر، ترجمه دکتر ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس.
- الگار، حامد (1398)، کتاب درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات هلال، تهران.
- الگار، حامد (1389)، تاریخ ایران کمبریج، ج 7، ترجمه تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
- بازن، فرانسوا (1340)، نامههای طبیب نادرشاه، ترجمه علی اصغر حریری، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- بهار، ملکالشعرا (1329)، «قدیمیترین ایرانی که وارد فرماسونی شده است»، مجله یغما، سال سوم، شماره 4، (پیاپی 23)، تهران.
- بینا، علیاکبر (1348)، تاریخ سیاسی و دیپلوماسی ایران، جلد 1 و 2، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- توکلی، احمد (1327)، نامههای سیاسی سفیر بریتانیا یا پایه سیاست انگلستان در ایران، تهران، انتشارات زوار.
- توحیدی، محمدعلی (1401)، تاریخ عمومی جهان، تهران، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
- تیموری، ابراهیم (1333)، عصر بیخبری یا تاریخ امتیازات در ایران، تهران، انتشارات اقبال.
- حائری، عبدالهادی (1368)، تاریخ جنبشها و تکاپوهای فراماسونگری در کشورهای اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی.
- حائری، عبدالهادی (1367)، نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- خلیلی، محسن (1390)، مناسبات فرامرزی روزگار قاجار، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال دوازدهم، شماره 48، تهران.
- خورموجوجی، میرزاجعفرخان حقایقنگار (1344)، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، انتشارات زوار.
- دلدم، اسکندر (1390)، حاجی واشنگتن، تهران، انتشارات به آفرین.
- دوگوبینو، کنت (1371)، گزارشهای سیاسی کنت دوگوبینو از ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، انتشارات جویا.
- ذوقی، ایرج (1378)، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، انتشارات قومس.
- رابینو، لویی (1363)، دیپلماتها و کنسولهای ایران و انگلیس، ترجمه غلامحسین میرزاصالح، تهران، نشر تاریخ ایران.
- رابینو، لویی، بولارد، ریدر ویلیام و چرچیل، جورج پرسی (1391)، رجال و دیپلماتهای عصر قاجار و پهلوی، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، تهران، نشر معین.
- رائین، اسماعیل (1357)، میرزا ابوالحسنخان ایلچی، تهران، نشر جاویدان.
- رایین، اسماعیل (1357)، فراموشخانه و فراماسونری در ایران، جلد اول، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- رائین، اسماعیل (1362)، حقوق بگیران انگلیس در ایران، تهران، انتشارات جاویدان.
- سایکس، سرپرستی (1354)، تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، جلد دوم، تهران، انتشارات علمی.
- سپهر، میرزامحمدتقی لسان الملک (1337)، ناسخ التواریخ، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- شمیم، علی اصغر (1383)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، انتشارات زریاب.
- شوشتری، میر عبداللطیف (1363)، تحفه العالم و ذیل التحفه، به کوشش صمد موحد، تهران، انتشارات طهوری.
- صنیع الدوله، محمدحسنخان (1363)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
- صنیع الدوله (اعتماد السلطنه)، محمدحسنخان (1357)، صدرالتواریخ یا تاریخ صدور قاجار: شرح حال یازده نفر از صدراعظمهای پادشاهان قاجار، به کوشش محمد مشیری، تهران، انتشارات روزبهان.
- طاهری، ابوالقاسم (1357)، تاریخ روابط سیاسی و بازرگانی ایران و انگلستان، ج اول، تهران، انجمن آثار ملی.
- عرفان، محمود (1328)، «فراماسونها»، مجله یغما، شماره.21
- عشقی، خانک (1353)، سیاست نظامی روسیه در ایران 1815-1790 م، تهران، چاپ شرکت افست.
- علوی شیرازی، میرزامحمدهادی (1357)، دلیل السفرا: سفرنامه میرزاابوالحسنخان شیرازی به روسیه، به کوشش محمد گلبن، تهران، انتشارات طهوری.
- فراستخواه، مقصود (1377)، سرآغاز نواندیشی معاصر، تهران، شرکت سهامی انتشار.
- فرمانفرماییان، حافظ (1355)، تحلیل سیاست خارجی ایران از آغاز تا امروز، ترجمه اسماعیل شاکری، تهران، مرکز مطالعات بینالمللی دانشگاه تهران.
- کتیرایی، محمود (1355)، فراماسونری در ایران از آغاز تا تشکیل لژ بیداری ایرانیان، تهران، چاپ اقبال.
- کمبل، سرجان (1384)، دو سال آخر، ترجمه ابراهیم تیموری، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- گاردان، آلفردو (1350)، مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال، تهران، وزارت امور خارجه.
- گرانت واتسن، رابرت (1348)، تاریخ قاجار، ترجمه عباسقلی آذری، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- گریوس، رز (1389)، «روابط تجاری ایران با کمپانیهای تجاری اروپا تا سال 1789» تاریخ ایران کمبریج، ترجمه تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
- لتین، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمتآمیز تا تحتالحمایگی، ترجمه مریم میراحمدی، تهران، انتشارات معین.
- محمود، محمود (1361)، تاریخ روابط سیاسی و بازرگانی ایران و انگلیس، جلد هفتم، تهران، انتشارات اقبال.
- مخبر، محمدعلی (1324)، مرزهای ایران، تهران، انتشارات کیهان.
- ملکم، سرجان (1324)، تاریخ ایران، ترجمه اسماعیل حیرت، تهران، کتابفروشی سعدی.
- موریه، جیمز، (1390)، سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در ایران، ترجمه میرزاحبیب اصفهانی و محمد گلبن، جلد دوم، تهران، انتشارات نگاه.
- موریه، جیمز (1386)، سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم سری، جلد اول، تهران، انتشارات توس.
- ناطق، هما (1358)، مصیبت وبا و بلای حکومت: مجموعه مقالات، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- نصیری، محمدرضا، کنانی، فرحناز (1394)، «ﺟﺪال ﻣﯿﺮﻣﻬﻨﺎ ﺑﺎ کریم خان وکمپانیﻫﺎی ﺧﺎرجی و ﺳﯿﺎﺳﺖ دوگاﻧﻪ انگلیس در ﺳﺮکوبی وی»، پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران، سال چهارم، شماره اول، پیاپی 7، تهران، دانشگاه پیام نور.
- نقیبزاده، احمد (1384)، جامعهشناسی بیطرفی و روانشناسی انزواگرایی در تاریخ دیپلماسی ایران، تهران، مرکز اسناد وزارت امور خارجه.
- هدایت، رضاقلیخان (1340)، روضه الصفای ناصری، جلد نهم، تهران، انتشارات اساطیر.
- Bell, D. (2003). The Peace of Amiens: The fall of the peace of Napoleon. Palgrave Macmillan.
- Broers, M. (2004). The Napoleonic Empire in Italy, 1796–1814: Culture, politics and the transformation of Europe. Palgrave Macmillan.
- Brugniere à Perinac. (1796, Vendémiaire 3, An V). Correspondence politique (Vol. 8).
- Hill, S. C. (1927). History of Iran: Catalogue of the Home Miscellaneous Series of the India Office Records. HMSO for the India Office.
- MacDonald, J. (1826, October 28). Letter to the Secret Committee, Camp at Denkhara Ga (India Office Records, I.O. 39–40).
- MacDonald, J. (1827, November 3). Letter to McNeill (India Office Records, I.O. 41–43).
- Malcolm, J. (1808, June 10). Letter to Lord Minto (India Office Records, I.O. 28–29a).
- Malcolm, J. (2008). Sketches of Persia: From the travels of Sir John Malcolm in A.D. 1810, 1811, and 1815. London.
- Willock, H. (1820, March). Letter to the Secret Committee (India Office Records, I.O. 34–36).
- Willock, H. (1824, September). Letter to the Committee (India Office Records, I.O. 37).
- Willock, H. (1824, November 16). Letter to Lord Amherst (India Office Records, I.O. 38–39).
- Yong, H. (2002). The Peace of Amiens, 1802. History Today, 52(3).
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2023 Soleiman Eskandarirad (Corresponding Author)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.